Göktürkler, Türk tarihinin en önemli devletlerinden biri olup, Türk adını ilk kez devlet adı olarak kullanan Türk topluluğudur. 552 yılında Bumin Kağan tarafından kurulan Göktürk Kağanlığı, Asya bozkırlarında güçlü bir siyasi ve askeri yapılanma kurarak Orta Asya’nın lider gücü haline gelmiştir. Göktürkler, tarih boyunca geniş bir coğrafyaya hükmederek Türk kültürünün, dilinin ve siyasi teşkilatlanmasının gelişiminde büyük bir rol oynamıştır. Bu yazıda Göktürklerin kim olduklarını, nasıl bir siyasi yapı kurduklarını ve tarih boyunca bıraktıkları izleri inceleyeceğiz.
Göktürkler Kimdir?
Göktürkler, Orta Asya bozkırlarında ortaya çıkan ve MÖ 6. yüzyıldan itibaren tarih sahnesinde yer alan Türk boylarından biridir. Aslen Aşina ailesine mensup olan Göktürkler, Hun ve diğer Türk topluluklarının mirasını devralarak büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. 552 yılında kurulan Göktürk Kağanlığı, Bumin Kağan liderliğinde kısa sürede güçlenerek Asya’nın doğusundan batısına kadar uzanan geniş bir alanda hakimiyet kurmuştur.
Göktürklerin tarihi, iki farklı kağanlık dönemiyle incelenir: Birinci Göktürk Kağanlığı (552-659) ve İkinci Göktürk Kağanlığı (682-744). Her iki dönem de Göktürklerin siyasi, kültürel ve askeri başarılarla dolu tarihine ışık tutar.
Birinci Göktürk Kağanlığı (552-659)
Birinci Göktürk Kağanlığı, Bumin Kağan tarafından kuruldu ve kısa sürede Cücenler gibi Orta Asya’nın güçlü topluluklarını yenerek bağımsız bir devlet haline geldi. Bumin Kağan’ın ölümünden sonra tahta geçen Mukan Kağan ve İstemi Yabgu, Göktürklerin sınırlarını genişleterek Orta Asya’nın en güçlü devleti haline gelmelerini sağladılar. Bu dönemde İpek Yolu üzerindeki ticaret yollarını kontrol altına alan Göktürkler, hem Çin hem de Sasani İmparatorluğu üzerinde etkili oldular.
İkinci Göktürk Kağanlığı (682-744)
Birinci Göktürk Kağanlığı’nın zayıflayıp yıkılmasının ardından, 682 yılında Kutluk Kağan tarafından İkinci Göktürk Kağanlığı kuruldu. Bu dönemde Göktürkler yeniden güç kazanarak eski topraklarını ve siyasi nüfuzlarını geri kazandılar. İkinci Göktürk Kağanlığı’nın en önemli liderlerinden biri Bilge Kağan’dır. Bilge Kağan, Vezir Tonyukuk’un da katkılarıyla devleti güçlendirip halkı yeniden refaha kavuşturmuştur. Bu dönemde yazılan Orhun Kitabeleri, Göktürklerin kültürel mirasının en önemli belgelerindendir.
Göktürklerin Siyasi ve Askeri Yapısı
Göktürkler, Türk devlet geleneğine uygun olarak kağanlık sistemiyle yönetilmiştir. Devletin başında kağan bulunur ve kağan, halkın refahından, ordunun yönetiminden ve dış politikadan sorumludur. Kağan, kurultay adı verilen danışma meclisi ile devlet işlerinde önemli kararlar alır. Göktürkler, atlı ve disiplinli ordularıyla bilinir ve savaşçılıklarıyla Orta Asya’da uzun süre hakimiyet kurmuşlardır.
Orhun Yazıtları ve Kültürel Miras
Göktürklerin kültürel mirasının en önemli unsurlarından biri Orhun Yazıtları’dır. 8. yüzyılda Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilen bu yazıtlar, Göktürklerin siyasi başarılarını, halkına verdiği öğütleri ve Türk tarihine dair önemli bilgileri içerir. Orhun Yazıtları, Türkçenin bilinen en eski yazılı metinleri arasında yer alır ve Göktürklerin yüksek bir kültürel düzeye ulaştığını gösterir.
Göktürklerin Yıkılışı ve Mirası
Göktürk Kağanlığı, hem iç çekişmeler hem de Çin’in sürekli saldırıları nedeniyle zayıflamış ve 744 yılında Uygurlar tarafından yıkılmıştır. Ancak Göktürklerin bıraktığı miras, Türk tarihinde derin izler bırakmıştır. Göktürkler, Türk adını devlet adı olarak kullanan ilk Türk topluluğu olarak Türk kimliğinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamış, Orta Asya’daki diğer Türk topluluklarına siyasi ve kültürel anlamda yol göstermiştir.
Sıkça Sorulan Sorular
Göktürkler ile ilgili merak edilen bazı sorulara ve bu soruların yanıtlarına aşağıda yer verdik.
Göktürkler kimlerdir?
Göktürkler, Türk adını ilk kez devlet adı olarak kullanan ve Orta Asya’da büyük bir imparatorluk kuran Türk topluluğudur. 552 yılında Bumin Kağan tarafından kurulan Göktürk Kağanlığı, iki farklı dönemde Orta Asya’nın lider gücü olmuştur.
Göktürklerin kurucusu kimdir?
Göktürk Kağanlığı’nın kurucusu Bumin Kağan’dır. Bumin Kağan, Cücenlere karşı kazandığı zaferle bağımsızlığını ilan etmiş ve Göktürk devletini kurmuştur.
Göktürkler hangi coğrafyada yaşamıştır?
Göktürkler, Orta Asya’nın geniş bozkırlarında yaşamış ve devletlerini Doğu Türkistan’dan Karadeniz’e kadar uzanan geniş bir coğrafyada kurmuşlardır.
Orhun Yazıtları nedir?
Orhun Yazıtları, Göktürklerin en önemli kültürel miraslarından biridir. Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilen bu yazıtlar, Türk dilinin ve tarihinin en eski yazılı belgeleri arasında yer alır.
Göktürklerin yıkılma sebepleri nelerdir?
Göktürkler, iç çekişmeler, Çin’in sürekli saldırıları ve boylar arasındaki anlaşmazlıklar nedeniyle zayıflamış ve 744 yılında Uygurlar tarafından yıkılmıştır.
İkinci Göktürk Kağanlığı’nı kim kurmuştur?
İkinci Göktürk Kağanlığı, Kutluk Kağan tarafından 682 yılında kurulmuştur. Bu nedenle bu devlete Kutluk Kağanlığı da denir.
Göktürkler neden önemlidir?
Göktürkler, Türk adını devlet adı olarak kullanan ilk Türk topluluğu olmaları ve Orhun Yazıtları gibi önemli kültürel miraslar bırakmaları nedeniyle Türk tarihinin en önemli devletlerinden biri olarak kabul edilir.
